De Stadshof

Historie en betekenis

Begin 1985 werd op initiatief van Liesbeth Reith de Stichting Museum voor Naïeve Kunst opgericht (oprichtingsdatum 15-02-1985). De allereerste expositie Naïeve Schilderkunst vond plaats in het Universiteitsmuseum in Utrecht, van 24 maart t/m 30 april 1985. Van musea, particuliere verzamelaars en kunstenaars of hun naasten werden tal van bruiklenen, schenkingen en legaten verworven. In 1993 ontving de stichting van B.A.M. de voormalige collectie van Luc Lutz, in een klap zo’n 76 naïeve schilderijen.

Al snel bleek de benaming naïeve kunst de lading niet afdoende te dekken. Een  kunstenaar als Willem van Genk, hoewel in de jaren zestig geboekstaafd als naïef, bleek veel beter te passen onder de paraplu van de art brut of de outsiderkunst.

Rotterdam Delfshaven

Het eerste grote resultaat van de Stichting Museum voor Naïeve Kunst was een bezoekerscentrum in Rotterdam-Delfshaven. Die stichting van het eerste uur – inmiddels met de naamsuitbreiding ‘Nederlands’ – is daarna opgegaan in de Stichting Collectie De Stadshof die zich ten doel stelt outsiderkunst te verzamelen, te behouden en – via een bruikleenconstructie – te beheren, te presenteren aan een zo breed mogelijk publiek en op wetenschappelijk niveau te documenteren, te registreren en te onderzoeken.

Jonkers, Bertus; De Stadshof

Zwolle

Nadat de gemeente Zwolle had besloten haar voormalige gerechtsgebouw – De Stadshof – ter beschikking te stellen voor een nieuw op te richten museum voor naïeve en outsiderkunst, werd de collectie verhuisd van Rotterdam Delfshaven naar Zwolle, waar Museum De Stadshof in oktober 1994 zijn deuren voor het publiek opende. Datzelfde jaar werd besloten de collectie van de Stichting Nederlands Museum voor Naïeve Kunst onder te brengen in een nieuwe Stichting Collectie De Stadshof, die via een statutenwijziging werd gevormd. De nieuwe stichting gaf daarop haar gehele collectie in bruikleen aan de Stichting De Stadshof, Museum voor Naïeve en Outsider Kunst, die alle museale taken op zich nam, en die van de gemeente Zwolle jaarlijks subsidie ontving voor de exploitatie van het Museum.

Dankzij directeur Ans van Berkum en haar enthousiaste staf is Museum De Stadshof er binnen zes jaar in geslaagd zich internationaal te profileren met een actief verzamelbeleid, spraakmakende tentoonstellingen, symposia en verschillende publicaties. Met buitenlandse musea werden goede relaties aangeknoopt en bestendigd door onderlinge bruiklenen. In 1999 ontving het museum een Bijzondere Aanbeveling van het Europees Museum Forum voor, onder meer, het in beweging brengen van ‘de conventionele definities van kunst en kunstenaars’. Museum De Stadshof werd ook actief gesteund door een ondernemersgroep, een grote vriendenstichting en een ‘club van jonge vrienden’.

Weer Rotterdam?

Nadat de gemeente Zwolle desondanks besloten had het museum – in het kader van een herstructurering van het Zwolse museumlandschap – niet langer te subsidiëren, ging Stichting Collectie de Stadshof op zoek naar een nieuwe bruikleennemer. Bureau Berenschot constateerde in een rapport (2000) aan de gemeente Zwolle, ”dat de verzameling zeker een plaats verdient in het culturele veld en een belangrijke toevoeging vormt aan het culturele voorzieningenpalet in een van de grotere steden in Nederland. Deze wereldwijd verzamelde kunstcollectie biedt allerlei mogelijkheden op het gebied van educatie, participatie van minderheden en mensen met beperkingen, maatschappelijk ondernemen, e.d.” Met dit advies in de hand en aanbevelingen van de Rotterdamse Kunststichting en het Instituut Collectie Nederland (ICN) leek vestiging binnen de gemeente Rotterdam een kwestie van het vinden van passende huisvesting.

Gent

Het liep toch anders, door Rotterdamse partijpolitieke strubbelingen en budgettaire herschikkingen. Nadat Rotterdam uiteindelijk besloten had het bruikleenaanbod niet te aanvaarden, is ervoor gekozen de bestaande contacten met het Museum Dr Guislain te Gent uit te breiden tot een samenwerkings- en bruikleenovereenkomst voor tenminste tien jaar (2002 – 2012). In deze overeenkomst is bewust ruimte gelaten om een deel van de collectie tijdelijk of permanent elders – dus ook weer in Nederland – te exposeren.

In de media is de overdracht van Zwolle naar Gent als volgt aangekondigd:

“Asile des outsiders. Une fabuleuse collection hollandaise d’art marginal, devenue indésirable, a choisi le musée du Docteur Guislain, à Gand, comme nouveau lieu d‘accueil.”  (le Vif/ L’Expres, 26 juli 2001)

“Nederlandse topcollectie outsiderkunst verhuist naar Gent” (De Standaard, 31 januari 2002)

“Guislain krijgt enorm cadeau” (De Gentenaar, 1 februari 2002)

Museum Dr Guislain te Gent, waar de collectie sinds 2002 is ondergebracht, trok in 1999 ca. 20.000 bezoekers. In 2002 was dit aantal tot 40.000 gestegen en in 2006 werden ca. 60.000 bezoekers geteld. De sterkste bezoekmaanden zijn in de winter (oktober – april), waarbij leerlingen en studenten de basis vormen. Een meerderheid van de bezoekers is jonger dan 30 jaar. Educatie en participatie van minderheden zijn duidelijke speerpunten, evenals het bijdragen aan sociale cohesie (waartoe outsiderkunst in staat is).

Toekomst

Ondanks – of misschien wel gesteund door – het succes van de tentoonstellingen en publicaties over outsiderkunst in België is het streven van Stichting Collectie De Stadshof nooit verflauwd om deze unieke collectie ook weer in Nederland te tonen. Bijvoorbeeld in de vorm van een dependance, samenwerkend met het Gentse Museum Dr Guislain. Door de omvang van de collectie is dit mogelijk zonder dat één der partijen er kwantitatief of kwalitatief bij inschiet. Ook bij een onafhankelijke status van de dependance is het financieel zowel als organisatorisch aantrekkelijk om op gebieden als beheer, documentatie, presentatie en onderzoek gebruik te maken van de synergie tussen beide locaties.

Als tweede optie is er de mogelijkheid dat er op termijn weer een onafhankelijk museum voor outsiderkunst in Nederland tot stand wordt gebracht. Maar er zijn nog meer opties, zoals reizende exposities, tijdelijke gastexposities bij musea of kunsthallen, of een reeks bruiklenen van kunstwerken uit de collectie aan een groeps- of thematentoonstelling.